Interspecifieke variëteiten: de druiven van de toekomst?

De wereldwijde klimaatverandering heeft flink wat onaangename bijwerkingen, maar voor de Belgische wijnbouw is ze eerder een zegen. Dankzij de stijgende temperaturen kunnen heel wat druivenvariëteiten hier nu volop tot rijping komen. Niettemin kiezen heel wat wijnbouwers voor variëteiten die specifiek voor het klimaat in onze contreien ontwikkeld zijn - de zogeheten hybride of resistente variëteiten. Maar waar komen die precies vandaan en kun je er ook goede wijn mee maken?

De klassieke variëteiten zijn afstammelingen van de Europese wijnstok ‘Vitis vinifera’. Deze druivensoort evolueert sinds duizenden jaren op ons continent en leverde heel wat bekende variëteiten op. Van chardonnay, pinot noir/gris/blanc, riesling of sangiovese heb je ongetwijfeld wel al gehoord.

Hybriden, ook wel resistente of interspecifieke variëteiten genoemd, zijn kruisingen van de Europese wijnstok met andere soorten, zoals de Amerikaanse of de Aziatische. Ze zijn een vrij recente introductie, maar maken intussen toch zowat een kwart van het Belgische wijnbouwareaal uit.

Een Amerikaanse indringer

Dit verhaal start in de negentiende eeuw. De Wereldtentoonstelling van 1855 in Parijs is een indrukwekkende gebeurtenis, die een grote verscheidenheid aan planten, dieren en mensen naar Europa lokt. Snelle stoomschepen maken in amper negen dagen de Atlantische overtocht. Maar ongemerkt kwamen ook ziekmakende exoten mee naar Europa. Een daarvan was de phylloxera vastatrix, ofwel druifluis, een insect met een voorkeur voor de wortels van druivenplanten. De druifluis was afkomstig uit Noord-Amerika en de druivensoort die zich daar had ontwikkeld was er immuun voor. Dat kon helaas niet gezegd worden van ‘onze’ Vitis vinifera. Duizenden hectare wijngaard gingen verloren door de invasie van de druifluis. In Frankrijk was tegen het einde van de negentiende eeuw bijna zeventig procent van alle planten aangetast. 

Enten helpt (een beetje)

Die ramp had ook een gunstig effect: ze zorgde voor intens wetenschappelijk onderzoek, uitgaand van de resistentie van de Amerikaanse druivensoorten. Een eerste oplossing was vrij simpel en gebaseerd op gezond boerenverstand: het enten van de Europese wijnstok op een Amerikaanse wortelstok. Aangezien de druifluis het enkel op de wortels van de druivelaar gemunt had en het beestje de Amerikaanse wortelstok niet lustte, was ook de geënte variëteit veilig. Vandaag staat het gros van alle Vitis vinifera-wijnstokken ter wereld op een Amerikaanse wortelstok.

Maar daarmee was de kous niet af. Naast phylloxera kwamen er namelijk ook twee schimmelziektes mee uit Noord-Amerika: echte en valse meeldauw. Ook hier was Vitis vinifera niet tegen opgewassen, en in dit geval bracht enten geen soelaas. Zogeheten fungiciden - pesticiden die planten beschermen tegen schimmels - zijn wel in staat om de druivenstokken te beschermen, maar heel wat wijnbouwers staan erg weigerachtig tegenover het gebruik ervan.

Nieuwe variëteiten ontstaan

Gelukkig heeft het onderzoek naar aanleiding van de ravage die phylloxera in Europa aanrichtte, ook een oplossing tegen die schimmelziektes opgeleverd. Men had namelijk ontdekt dat het mogelijk is om Europese en Amerikaanse soorten te kruisen en zo variëteiten te creëren die ook minder gevoelig zijn voor schimmelziekten. Vandaar dat men voor die categorie vaak de term ‘piwi’ gebruikt, de afkorting van het Duitse adjectief ‘pilzwiderstandsfähige' - letterlijk: schimmelresistente.

Wat men vooral wil creëren, zijn variëteiten met de smaakeigenschappen van Vitis vinifera - omdat die in het algemeen hoger aangeschreven staan dan die van de Amerikaanse druivensoort - maar dan wel met de resistentie van die laatstgenoemde. Dat is geen sinecure: interspecifiek kruisen of hybridisatie is een moeilijke en langdurige zoektocht naar de juiste genetische eigenschappen. Vooral de Franse wetenschapper Albert Seibel (1844-1936) heeft daarin baanbrekend werk verricht.

Populair in België

Het spreekt voor zich dat er zeker in koele, vochtige regio’s, waar schimmels volop gedijen, aandacht is voor piwi-variëteiten. En met zijn wispelturige en regenachtige klimaat hoort België daar uiteraard ook bij. In de Belgische wijngaarden zijn naar schatting een kwart van de aangeplante druivenstokken van het interspecifieke type. Laten we de populairste eens van nabij bekijken.

Witte druiven:

• Johanniter heeft 50% riesling in zijn stamboom en zorgt voor een frisse wijn met kruidige aroma’s. Volgens velen heeft hij niet alleen trekjes van riesling, maar ook van chardonnay en sauvignon blanc. Wordt ook geregeld gebruikt om een mousserende wijn volgens de traditionele methode te maken.
• Solaris stamt voor de helft af van riesling en pinot gris, en ook muscat ottonel hoort tot zijn voorouders. Een druif die vroeg rijpt en een hoog suikergehalte kan hebben. Door zijn florale aroma’s en verzachtend, eerder rond karakter wordt deze druif dikwijls gebruikt in assemblages met andere druiven.
• Muscaris is een kruising van solaris en muscat à petit grains. Het is een intens aromatische druif die vaak met wat restsuiker wordt gemaakt. Het resultaat: erg aromatische witte wijnen met een zoete toets in de afdronk.
• Souvignier gris heeft riesling en gewürztraminer in zijn genen. De druif heeft zowel een goed zuurpotentieel als een vrijgevig aromatisch karakter. Geschikt voor frisse witte wijnen, maar ook voor schuimwijnen dus. Een druif die de voorbije jaren meer aandacht krijgt in onze regio.

Rode variëteiten:

• Regent wordt in België vrij vaak gebruikt voor rode wijnen. De meeste regent-wijnen zijn donker kersenrood van kleur, met aroma’s van zwart fruit, matige aciditeit en stevige tannine. Om de wijnen meer balans te geven, laat men ze vaak rijpen op houten vaten.
• Rondo is een bijzondere hybride variëteit omdat ze afstamt van de Aziatische druivensoort Vitis amurensis. Hij is bijzonder bestand tegen lage temperaturen en zorgt voor diepgekleurde rode wijnen met een fruitig karakter. Je vindt deze druif meestal in assemblages met andere variëteiten.
• Cabaret noir, niet te verwarren met de cabernet franc noir, is een kruising met onder andere cabernet sauvignon en levert wijnen op met een diep kersenrode kleur, aroma’s van zwart fruit, en een flinke portie aciditeit en tannine. Om het geheel te temmen worden deze wijnen doorgaans geassembleerd en gerijpt in houten vaten.
• Cabernet cortis stamt eveneens af van cabernet sauvignon, maar in dit geval in combinatie met solaris. Er wordt een vroegrijpe, krachtige rode wijn van gemaakt die sterk doet denken zijn ‘donkere’ ouder. Fruitige aroma’s, maar vooral veel structuur met zuren en tannine, dus rijping op houten vaten is aangewezen. In assemblages met andere variëteiten zorgt deze druif voor de kracht.

Wijn van de toekomst?

Vaak wordt beweerd dat interspecifieke variëteiten heel apart smaken. Dat is inderdaad het geval voor sommige variëteiten met Vitis labrusca in hun stamboom, maar de meeste hybriden zijn tegenwoordig nauwelijks te onderscheiden van de klassieke variëteiten.

Interspecifieke variëteiten krijgen daardoor steeds meer aanzien in de wijnwereld. Sinds eind 2021 mogen ze zelfs worden gebruikt voor bepaalde wijnen met een Beschermde Oorsprongsbenaming (BOB). Dat is onder andere het geval in de Champagne, nochtans een van de meest gereputeerde appellaties ter wereld. Daar mag sinds kort de hybride variëteit voltis in de assemblage worden opgenomen. Ook in België staat die druif hier en daar al aangeplant.

De groeiende belangstelling voor interspecifieke druivenvariëteiten is allicht ook te wijten aan de toenemende aandacht voor onze leefomgeving, die vooral in Europa ook zijn weerslag heeft op de wetgeving. In de Europese Unie worden de komende jaren dan ook steeds meer wetten van kracht die het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen tegen ziektes, schimmels en insecten aanzienlijk bemoeilijken. Het is niet ondenkbaar dat het gebruik van interspecifieke druivenvariëteiten daardoor een flinke boost zal krijgen, en dan is het uiteraard goed nieuws dat we daar in België al heel wat ervaring mee hebben opgedaan. Straks komen wijnbouwers nog naar ons land om te leren in plaats van omgekeerd…

Heb je nog vragen over dit thema? Laat het weten via ons contactformulier, Facebook of Instagram.

Wil je op de hoogte blijven van de allerlaatste nieuwtjes of video's, zet dan onze Pinterest- of YouTube-account bij je favorieten of schrijf je in voor onze nieuwsbrief.

Alcoholmisbruik schaadt de gezondheid.